Voorafgaand aan het door mij georganiseerde symposium ‘Roofkunst: Wie is de rechtmatige eigenaar’ bij Academic Forum schreef ik een reeks van vijf blogs over het onderwerp. De derde blog kunt u hieronder lezen.
Jacques-Louis David, Napoleon verovert de Alpen, 1800.
Wanneer roofkunst niet terugkeert naar de rechtmatige eigenaar, maar wel tot gevolg heeft dat de eerste musea in Europa opkwamen, is het dan erg dat de rechtmatige eigenaar zijn kunstwerken niet terugkreeg? Napoleon Bonaparte (1769-1821) roofde er op los. Zijn doel was om alle kunst- en cultuurschatten uit zijn veroverde gebied onder te brengen in een van de allereerste musea: het Louvre, dat toen Musée Napoléon werd genoemd. Dit deed hij niet uit interesse voor kunst en cultuur, maar juist om zijn machtspositie te versterken.
Toen Napoleon uiteindelijk viel, eisten meerdere landen hun kunstwerken terug. De directeur van het nieuwe museum, Vivant Denon (directeur van 1805 tot 1815), zag de collectie aanzienlijk inkrimpen. De rechtmatige eigenaren van de kunstwerken werden vaak niet gezocht, zij kregen hun schatten nooit meer in bezit. De kunstwerken werden namelijk deel van de nationale collecties van verschillende landen. Napoleons idee van een nationaal museum waarin alle wereldschatten (op cultureel en wetenschappelijk gebied) te zien waren, werd overgenomen door meerdere landen, maar op nationaal niveau. Dit was het begin van de opkomst van de eerste Europese musea. Kunnen we Napoleons rooftochten dan toch op een positieve manier zien?
Napoleons erfenis
Het initiatief van Napoleon om kunst bij elkaar te halen en het te laten zien aan publiek is natuurlijk een erg goed idee geweest. Het heeft tot gevolg gehad dat het idee zelf, op nationaal niveau, leidde tot soortgelijke initiatieven en uiteindelijk tot de ontwikkeling van onze hedendaagse musea. Maar een deel van het initiatief heeft ervoor gezorgd dat rooftochten met eenzelfde doel (machtsvertoon) gebruikelijk werden in oorlogen nadien. Vooral in de Tweede Wereldoorlog waarin Adolf Hitler met ongeveer eenzelfde doel in groten getale kunstwerken roofde. Napoleon maakte eveneens het eerste militaire departement dat de leiding had over het roven van culturele en wetenschappelijke objecten, een fenomeen dat we ook in de Tweede Wereldoorlog terugzien. Hitler was een groot bewonderaar van Napoleon en nam zodoende veel van Napoleons tactieken over.
Roodbruin: Het Franse keizerrijk in 1811.
Lichtbruine tinten: bondgenoten en vazalstaten
Paars: Tegenstanders en neutralen.
Eenheid
Na Napoleons val tijdens de slag bij Waterloo vroegen de landen waar kunstwerken van waren geroofd vrijwel alle kunstwerken terug. Deze teruggave gaf leiders van landen de mogelijkheid het eenheidsgevoel in het land te versterken. Doordat de kunstwerken deel werden van de nationale collecties en in musea openbaar waren te bezichtigen, werd er meer harmonie gecreëerd. Koning Willem I van Nederland versterkte na zijn aanstelling in 1813 ook zijn eigen populariteit onder het volk door niet in te gaan op het verzoek van Denon om kunstwerken te ruilen, maar alle uit Nederland geroofde kunst terug te eisen.
Napoleons rooftochten hebben onze geschiedenis voor lange tijd gevormd, op een positieve, maar ook negatieve manier. Toch is het merendeel van de huidige collectie in het Louvre nog een erfenis uit de tijd van Napoleon en dus geroofd. Zou het Louvre deze kunstwerken ook allemaal moeten teruggeven? Zelfs 200 jaar na het geschiede kwaad?
Volgende week gaan we verder in op het verstrijken van tijd bij roofkunstkwesties. Daarbij zal het aloude conflict tussen Groot-Brittannië en Griekenland om de Elgin Marbles als voorbeeld worden genomen.
Heb je belangstelling gekregen voor het onderwerp? Kom dan op 1 april naar het symposium over roofkunst. Soortgelijke vragen komen daar aan bod en er is ruimte voor discussie met experts.
Teksten door Jasmien Sahebali 